Tysk film er sterkt undervurdert, meiner vår korrespondent i den tyske hovudstaden. Her er alle vinnarane på Berlinalen 2020 samla. Foto: Berlinalen

Det dramatiske året 2020 nærmar seg slutten. Koronapandemien har medført kraftige innhogg i dagleglivet; med nedstenging, karantene og isolasjon som resultat.

Lockdown har blitt regelen, ikkje unntaket – restriksjonane vert stadig meir rigide og rigorøse – myndigheitene styrer med hard hand; ein assosiasjon til folkeeventyret om «Rottefangeren i Hameln» dukkar uvilkårleg opp i minnet.

Her i Tyskland er alt som ikkje vert rekna som «livsnødvendig», stengt, førebels fram til 10. januar. Portforbod – «Sperrstunde» – i såkalla risikoområder – vart innført allereie i oktober; no er dei ytterlegare skjerpa.

Parolen er: Hald deg innandørs, og helst åleine!

Eit heiderleg unntak frå regelverket, er at bokhandlarar får halde ope. Ei redning for mange, eit lyspunkt for fleire!

Av årsaker eg ikkje har funne fornuftig svar på, har tysk film vore ein heller sjeldan fugl i det norske kulturtilbodet. Eit fåtal filmar har blitt presentert i tv-ruta, eit endå meir marginalt antal har nådd kinosalane.

For underteikna, hvis filminteresse av enkelte vert skildra som tilnærma patologisk, var det eit reint eventyr å oppdage og å kunne fråtse i tysk film og filmhistorie kort tid etter eg «gjorde tysker av meg» for nokre år sidan.

Men la meg no ikkje prate meg vekk! I det følgjande vil eg gi dykk eit lite utval smakebitar frå den tyske filmfloraen – med utgangspunkt i tre skodespelarar eg set rimeleg høgt.

Først ut er Nina Hoss, fødd i Stuttgart 1975, utdanna ved Hochschule für Schauspielkunst Ernst Busch, Berlin.

Nina Hoss, avbildet på berlin filmfestival i 2013. Foto: Wikimedia Commons

I tre av filmane eg har plukka ut, er Christian Petzold regissør. Dei har samarbeidd i fleire prosjekt; forutan desse tre også i «Wolfsburg», «Jerichow» og «Yella».

«Toter Mann» (2001) er ein psykologisk thriller; ein advokat (André Hennicke) møter Leyla, ei ung og tilsynelatande uskuldig kvinne (Hoss), under mystiske omstende; dei vert tiltrukne av kvarandre, og etter ei heit første natt vaknar advokaten åleine opp. Han oppdagar at også laptopen hans er borte – denne innehaldande høgst sensitive data i ei pågåande valdtekts- og drapssak. I jakta på kvinna, kjem det fram at Leyla slett ikkje var så uskuldig som først antatt…

I «Barbara» (2012) gestaltar Hoss rolla som barnelege; handlinga er lagt til DDR rundt 1980, bakteppet er at Hoss har havna i Stasi sitt søkelys etter hennar søknad om utreisetillatelse. Ho vert difor forflytta frå ærverdige Charité i Berlin til eit provinssjukehus ved Østersjøen; der sjefen hennar vert pålagt av Stasi å overvake henne. Kva som vidare hender, overlet eg til lesaren å finne ut av.

«Phoenix» (2014) handlar om den jødiske kvinna Nelly Lenz (Hoss), som mirakuløst har overlevd Auschwitz (dog m.a. med store ansiktsskader) og vert henta til Berlin av veninna Lene (Nina Kunzendorf). Lene, som jobbar for ein jødisk organisasjon, finn ut at Nelly er den einaste gjenlevande frå familia Lenz, og at ho såleis er einearving til ein stor sum pengar. Lene vil ta med seg Nelly til Palestina, men Nelly motset seg dette; ho gir seg heller ut på leiting etter ektemannen Johnny (Ronald Zehrfeld). At det var han som angav henne til tyskarane, får ikkje Lene seg til å fortelje. Nelly finn Johnny, men pga skadene kjenner ikkje han henne att – og deretter tek filmen ei ny og overraskande vending…

Handlinga i «Anonyma – Eine Frau in Berlin» (2008) strekkjer seg over to månadar – frå april til juni 1945 – og er basert på dagboknotata til journalisten Marta Hillers; ei av minst to millionar tyske kvinner som vart valdtekne (i stor utstrekning på bestialsk vis) av soldatar frå den raude Armé. Etter fleire slike incidentar, klarer ho å knytte seg til ein russisk offiser (Jewgeni Sidichin), og vert såleis skåna for vidare overgrep. Forholdet mellom «herskar og slave», mellom «vinnar og tapar», utviklar seg i uventa retning.

Nina Hoss har vunne fleire prisar, m.a. Bayerischer Filmpreis (2005), Deutscher Filmpreis (2008) og Douglas Sirk Preis (2019) og ho er heidra med ei stjerne på «Boulevard der Stars» i Berlin. For tida er ho m.a. aktiv i tv-serien «In Schatten der Mörder (Shadowplay)».

August Diehl, fødd i (Vest-)Berlin 1976, utdanna ved Hochschule für Schauspielkunst Ernst Busch, Berlin.

August Diehl i forbindelse med hans rolle i Der Junge Karl Marx, fra Berlinalen 2017. Foto: Maximilian Bühn / Wikimedia Commons

August Diehl debuterte på filmlerretet med eit brak i «23 – Nichts ist so wie es scheint» (1998). Basert på boktrilogien «Illuminatus!» finn vi den nitten år gamle hovudpersonen Karl Koch (Diehl) i Berlin mot slutten av den kalde krigen. Etter ivrig å ha delteke i freds- og antiatomkraft-demonstrasjonar, flyttar Karl djupt desillusjonert til Hannover, der han som følgje av ein uventa arv skaffar seg ei stor leiligheit; ei adresse som raskt blir samlingsstad for likesinna ungdom. Etter eit skjellsetjande møte i «Chaos Computer Clubs», klarer Karl, saman med kameraten David (Fabian Busch), å hacke seg inn på det globale internettet (her kalla Datex-P). I eit høgt oppskrudd – nærast hallusinatorisk – tempo rasar filmen vidare; eg vil ikkje spoile den vidare handlinga – berre leggje til at den er meget sjåverdig!

Handlinga i «Der neunte Tag» (2004), dreiar seg rundt den katolske presten Henri Kremer (Ulrich Matthes) og SS-Untersturmführer (løytnant) Gebhardt. Presten Kremer vert internert i konsentrasjonsleiren Dachau, men vert sluppen fri i ni dagar; dagar han er beordra å benytte til å overtale sin overordna, biskopen av Luxemburg Joseph Laurent Philippe (Hilmar Thate), til å kollaborere med den tyske okkupasjonsmakta. Løytnant Gebhardt (som sjølv er katolsk prest) vert beordra til å sørge for at Kremer utfører oppdraget sitt; ei oppgåve som fører den systemtrugne SS-løytnanten inn i djupe eksistensielle problemstillingar.

Filmen «Ein verborgenes Leben» («Hidden life») (2019), byggjer på den sanne historia om den austerrikske bonden Franz Jägerstätter, som – etter å ha gjennomført ei obligatorisk militær utdanning i 1940 – ikkje berre nektar å sverge truskapseid til Hitler, men også kategorisk (av samvitsgrunna) motset seg ein kvar form for deltaking i krigen.

Sjølv om utfallet er relativt forutsigbart, er filmen svært kontrastfylt, full av djupe refleksjonar kring det eksistensielle. I tillegg byr den på eit rikhaldig persongalleri, der ei rekkje kjende skodespelarar opptrer i små, nærast minimale roller. Mellom desse finn ein også svenske Mikael Nyqvist, som i eigenskap av biskop Joseph Flieβen spelte si siste rolle.

Til historia høyrer at Jägerstätter vart erklært som helgen av pave Benedikt XVI, 26. oktober 2007.

«Die neue Zeit» (2019). I denne miniserien (seks episoder á 45 minutt) møter vi Walter Gropius, gründeren og arkitekten som stifta Bauhaus-rørsla og Bauhaus-skulen i Weimar i 1919. 44 år seinare bur Gropius i New York, og journalisten Stine Branderup (spelt av danske Trine Dyrholm) møter han i høve eit intervju til Vanity Fair. Dei to er gamle kjende, og Branderup stiller til dels kontroversielle spørsmål; mellom anna at han ikkje heldt lovnaden nedfelt i Bauhaus-statuttane, at kvinner skulle verte likebehandla med menn. Som døme trekk ho fram eleven Dörte Helm (Anna Maria Mühe); Gropius vert tydeleg truffen av dette, og startar rekapitulere. Filmen vidare vekslar mellom tida i Weimar (1919-25) og «notida» (1963) – ei veksling som på innovativt vis også vert skildra visuelt. Erindringsscenene er skotne med handkamera, og er delvis uskarpe, medan intervjuscenene er filma på klassisk vis. I miniserien er vi fluer på veggen under dei trange, men ytterst kreative!, oppstartsåra til Bauhaus-skulen, og vi følgjer personane fram til skulen vert tvungen til å flytte til Dessau i 1925.

August Diehl har også hatt store roller i dei amerikanske filmane «Inglouriuos Basterds», «Salt» og «Allied». Han er medlem av ensemblet ved Burgtheater Wien og av det tyske filmakademiet.
Av mange utmerkelsar Diehl har motteke, bør følgjande nemnast: Bayerischer Filmpreis (1998) og Deutscher Filmpreis (1999) DIVA-Award (2005).

Julia Jentsch, fødd i (Vest-) Berlin 1978. Som Nina Hoss og August Diehl er også ho utdanna ved Hochschule für Schauspielkunst Ernst Busch, Berlin.

Julia Jentsch, fra Berlinalen 2017. Foto: Maximilian Bühn / Wikimedia Commons

«Die fetten Jahre sind vorbei» (2004) handlar om tre antikapitalistiske aktivistar – Jule (Dentsch), kjæresten hennar Peter (Stipe Erceg) og kameraten Jan (Daniel Brühl). Peter og Jan har gjort det til sport å bryte seg inn hjå rikfolk; ikkje for å stele eller gjere hærverk, men for å leggje att «lærerike» notisar som «du har for mykje pengar», eller «Dei feite åra er over» (Die fetten Jahre sind vorbei).

Servitøren Jule slit med ei stor skuld, etter at ho krasja Mercedesen til ein rikmann, Hardenberg (Burghart Klaußner). I Peter sitt fråver overtalar ho Jan til å bryte seg inn i Hardenberg sitt hus; søt musikk oppstår dei imellom, og i viraken mister Jule mobiltelefonen sin. Dette finn ho imidlertid ikkje ut før dagen etter; dei må såleis bryte seg inn på nytt – denne gongen er også Peter med. Undervegs dukkar Hardenberg sjølv uventa opp; han vert slått bevisstlaus, og dei bestemmer seg for å kidnappe han og ta han med til ei avsidesliggjande hytte. I det følgjande finn ein filmens dynamikk – i konfrontasjonane som oppstår mellom dei fire personane, går ingen heilskinna vidare.

«Sophie Scholl – Die letzten Tage» (2005). Dei fleste av lesarane kjenner truleg historia til motstandsrørsla «Weiße Rose»; ei gruppe som oppstod i studentmiljøet i München, under leiing av syskjena Hans (Fabian Hinrichs) og Sophie Scholl. I ein kjellar fabrikerer dei små opplag av illegale aviser og paroler; som dei spreier gjennom postverket. Etter at dei har skaffa seg betre utstyr, aukar opplaget, og posten kan ikkje lenger nyttast. Dei bestemmer seg difor til å leggje ut eit stort antal på universitetet, men undervegs vert Sophie oppdaga og havnar i Gestapo sine klør. Som tittelen antyder, dreier filmen seg om Sophie si tid i fengsel, i avhør og i rettssaka. Rettssaka er leia av den legendariske og groteske nazidommaren Roland Freisler (sjekk YouTube!). Sjølv om Sophie nektar å utlevere/avsløre andre frå motstandsgruppa, har Gestapo funne tilstrekkelege bevis både mot Hans og Christoph Probst (Florian Stetter). Vi følgjer ei modig og tapper ung kvinne, gjennom hennar siste høgdramatiske dagar.

Filmen «24 Wochen» (2016) tek for seg eitt av dei mest brennheite spørsmåla i moderne tid – retten til å abortere når det syner seg at fosteret har ei genetisk misdanning. Astrid (Jentsch) er ein kjend kabaretartist, og er gift med manageren sin, Markus (Bjarne Mädel). Saman har dei ein son, og dei ventar no eit nytt barn. Alt vert imidlertid snudd opp-ned då ho får vite at det ufødde barnet både har ein seriøs hjertefeil i tillegg til Downs syndrom. Barnet vil såleis heile livet måtte slite med både mentale og tunge fysiske plager. Det store, eksistensielle spørsmålet er: «Har eg rett til å dømme barnet mitt til døden?» Filmen sitt narrativ ligg i dette drastiske dilemmaet – i dette sjelsvrengjande spørsmålet som ingen har funne fasitsvar på. Men tida går uvegerleg vidare, og ei avgjerd pressar seg uvilkårleg fram.

«Der Pass» (2018->) er ein tysk-austerriksk samproduksjon – ein spaningsserie som var planlagt avslutta etter ni episoder (2018-19), men som vart bestemt vidareført med ein ny sesong. Grunna koronaen, har imidlertid dette arbeidet ikkje kome igong. Filmen startar med at eit ille tilreidt lik vert funne på grensa mellom Austerrike og Tyskland. Begge landa sender difor etterforskarar; frå Tyskland kjem den unge og uerfarne kommisaren Ellie Stocker (Jentsch), medan den kyniske og uengasjerte inspektøren Gedeon Winter (Nicholas Ofczarek) er Austerrike sin representant. Fleire lik dukkar opp, og det er opplagt at ein her har med ein seriemordar å gjere. Dei symbolske spora han legg att på kvar åstad, innneheld bodskapet «Die rote Jahreszeit kommt» (den raude årstida kjem) og er signert «Krampus» – ein demonisk skikkelse som i lokal folklore straffa folk for syndene deira.

I tillegg til dårleg kjemi etterforskarane imellom, vert trykket utanfrå & ovanfrå stadig auka, naturleg nok etterkvart som nye lik dukkar opp.
I filmen vert perspektiva veksla; stundom ser vi verda også med mordaren sine auge. Dette siste av di mordaren overraskande nok vert avslørt (for sjåarane) allereie i tredje episode. Den vidare handlinga vil eg ikkje røpe, som nemnt er planen å halde fram med serien så snart pandemien tillet det.

Som sine to kolleger er også Julie Jentsch utmerka med Bayerischer Filmpreis (2004) og Deutscher Filmpreis (2005). I 2018 vart ho tildelt både Deutscher Fernsehpreis og Bayerischer Fernsehpreis for sin innsats i fjernsynsserien «Das Verschwinden».

Samtlege av dei 12 filmane skal vere tilgjengelege på nettet, til dømes hjå Platekompaniet, og dei er også å finne i engelsk språkdrakt/med engelsk teksting (nokre er også teksta på norsk).

God fornøyelse – og god jul!